Οι ανανεωτές τής βραζιλιάνικης μουσικής: Radamés Gnattali και Antonio Carlos Jobim

 

Παρουσιάσαμε κι άλλη φορά σε αυτό τον ιστότοπο βραζιλιάνική μουσική: τις αριστουργηματικές Afro-Sambas των Baden Powell και Vinicius de Moraes, κι ένα δείγμα συνθέσεων του Pixinguinha. Ο «Pixinguinha», ή Alfredo da Rocha Viana Jr. όπως ήταν το πραγματικό του όνομα (1897-1973), μουσικοσυνθέτης, ενορχηστρωτής, φλαουτίστας και σαξοφωνίστας από το Ρίο ντε Τζανέιρο, είναι ασφαλώς ο πατέρας τής έντεχνης βραζιλιάνικης μουσικής. Μαύρος με βαθιές ρίζες στη λαϊκή παράδοση, βιρτουόζος στην παραδοσιακή φόρμα τού τσόρο, ανέμιξε ιδιοφυώς τη μουσική των παλαιότερων συνθετών τού 19ου αιώνα με αρμονίες τζαζ τής εποχής, αφρο-βραζιλιάνικους ρυθμούς και ιδιαίτερες ενορχηστρώσεις δημιουργώντας ένα αναγνωρίσιμο εθνικό ύφος (ήταν επίσης από τους πρώτους βραζιλιάνους μουσικούς που εκμεταλλεύτηκαν επαγγελματικά τις νέες δυνατότητες των τότε νέων τεχνολογιών, της ραδιοφωνικής μετάδοσης και της ηχογράφησης σε στούντιο). Οι μεγάλοι συνεχιστές τής κληρονομιάς του, που την ανέπτυξαν σε διαφορετικές κατευθύνσεις ανάμεσα στις δεκαετίες τού ’50 και τού ’70, ήταν δύο προικισμένοι (λευκοί) συνθέτες που στο πρόσωπό τους αναγνωρίζουμε τους ανανεωτές τής βραζιλιάνικης μουσικής: ο Radamés Gnattali (1906-1988), γεννημένος στο Πόρτο Αλέγκρε, ήταν ο πιο κλασικός· ξεκινώντας σαν πιανίστας κονσέρτων, έγραψε μουσική για μικρές και μεγάλες ορχήστρες, για το θέατρο και τον κινηματογράφο, καθώς και συνθέσεις σε νεορομαντικό ύφος διαπνεόμενες από έναν νοσταλγικό λυρισμό και με κρυστάλλινη αρμονική δομή. Ο Antonio Carlos Jobim (1927-1994), συνθέτης, ενορχηστρωτής, κιθαρίστας, πιανίστας και τραγουδιστής, είναι ίσως ο πιο αγαπημένος βραζιλιάνος συνθέτης έξω από τη χώρα του, o άνθρωπος που δημιούργησε (μαζί με τον João Gilberto που πέθανε πρόσφατα) το είδος τής «μπόσα-νόβα», ένα λυρικό μίγμα σάμπα και τζαζ. Αναγνωρισμένος σαν ένας από τους μεγαλύτερους τραγουδοποιούς τού εικοστού αιώνα, συνεργάστηκε με όλα σχεδόν τα μεγάλα ονόματα της σύγχρονης βραζιλιάνικης μουσικής και με αμερικανούς μουσικούς τής τζαζ (ιδίως της Δυτικής Ακτής) ως την Έλλα Φιτζέραλντ και τον Φρανκ Σινάτρα. 

Δύο αντιπροσωπευτικά δείγματα της δουλειάς αυτών των ευαίσθητων και ιδιότυπα μελαγχολικών συνθετών δίνουμε εδώ, που τα χωρίζει μεταξύ τους μια απόσταση 15-20 χρόνων. Το Joias Musicais Brazileiras του Radamés Gnattali είναι μια σπάνια συλλογή διασκευασμένων για ορχήστρα δημοφιλών τραγουδιών, γνωστών ήδη από δίσκους 45 στροφών, που κυκλοφόρησαν σε φόρμα LP-10 ιντσών το 1954 στο Ρίο ντε Τζανέιρο. Οι εξαιρετικοί μουσικοί που ακούγονται είναι άγνωστοι (δεν υπάρχει καμία πληροφορία στον δίσκο), κατά πάσα πιθανότατα όμως ο κιθαρίστας είναι ο José Menezes και ο ακορντεοντίστας ο Chiquinho. Το Tide τού A.C. Jobim, που ηχογραφήθηκε το 1970 επίσης στο Ρίο, είναι η συνέχεια του προηγούμενου δίσκου του Wave (1967): έργα καθαρά ορχηστρικά όπου ο «Tom» πειραματίζεται —και ακόμη περισσότερο εδώ— με περίτεχνες τζαζ ενορχηστρώσεις και ηχοχρώματα, χρησιμοποιώντας άλλωστε ένα επιτελείο avant-guard μουσικών, βραζιλιάνων και ξένων, ανάμεσα στους οποίους ο  Eumir Deodato, ο Joe Farrell, ο Hubert Laws, ο Ron Carter, ο Airto Moreira, ο Hermeto Pascoal, κ.ά.

Radamés Gnattali – Joias Musicais Brazileiras (1954)

Antonio Carlos Jobim – Tide (1970)

01. Rancho Fundo (Ary Barroso & L. Babo) - 3:07 02. Despertar da Montanha (Eduardo Souto & Francisco Pimentel) - 3:02 03. Casinha Pequenina (folclore popular) - 3:02 04. Luar de Paquetá (Freire Júnior & Hermes Fontes) - 3:16 05. Nuvens (Eduardo Souto) - 3:28 06. Carinhoso (Pixinguinha & João de       Barro) - 3:31 07. Guacira (Heckel Tavares & Joracy  Camargo) - 3:17 08. Linda Flor (Henrique Vogeler) - 2:53

01. The Girl from Ipanema (Vinicius de Moraes, Norman Gimbel, A.C. Jobim) - 4:50 02. Carinhoso (Pedro Berrios, João de Barro, Pixinguinha) - 2:46 03. Tema Jazz (A.C. Jobim) - 4:32 04. Sue Ann (A.C. Jobim) - 3:02 05. Remember (A.C. Jobim) - 4:00 06. Tide (A.C. Jobim) - 4:02 07. Takatanga (A.C. Jobim) - 4:41 08. Caribe (A.C. Jobim) - 2:41 09. Rockanalia (A.C. Jobim) - 4:41 (alternative takes): 10. Tema Jazz - 2:59 11. Tide - 4:08 12. Tema Jazz - 5:49 13. Tema Jazz - 8:10