Πρώτα σκιρτήματα τζαζ στη Σοβιετική Ένωση

Η σχέση τού γραφειοκρατικού Σοβιετικού καθεστώτος με την τζαζ υπήρξε παροιμιωδώς αμφίθυμη. Παρότι ως λαϊκή μορφή μουσικής ήταν προγραμματικά υποστηρίξιμη από το Κομισαριάτο Πολιτισμού (ο Μέγιερχολντ τη χρησιμοποιούσε στις παραστάσεις του και στη δεκαετία τού ’20 είχε ήδη διαμορφωθεί ένα εκτεταμένο, θερμό ακροατήριο), στο αποκορύφωμα της σταλινικής ισχύος, ύστερα από μια πρόσκαιρη προσπάθεια ν’ αφομοιωθεί κρατικά και να «εξημερωθεί» στη δεκαετία τού ’30, αποφασίστηκε ότι αντιπροσωπεύει μια μορφή «αστικής παρακμής» και οι μουσικοί που παρέμεναν προσηλωμένοι σε αυτήν γνώρισαν δύσκολες μέρες (τα σαξόφωνο κηρύχτηκε παράνομο το 1948 – όπως άλλωστε και στη μετεπαναστατική Κούβα…). Μετά τον θάνατο του Στάλιν το 1953 έγινε η μουσική γλώσσα τής διαφωνίας για ένα μέρος τής ρωσικής νεολαίας και πολλαπλασιάζονται παντού τα μικρά ημιεπίσημα σχήματα καθώς και οι ιδιωτικές ηχογραφήσεις. Στις δεκαετίες τού ’70 και του ’80 το φαινόμενο θα γίνει χιονοστιβάδα και μία Σοβιετική τζαζ σκηνή, με μουσικούς εξαιρετικά καταρτισμένους από το ήδη υπάρχον και υψηλής ποιότητας σύστημα μουσικής εκπαίδευσης, είναι γεγονός.

Ο Oleg Lundstrem (1916-2005) είναι μια προδρομική φιγούρα συνθέτη και διευθυντή ορχήστρας τζαζ, του οποίου η ορχήστρα υπήρξε μία από τις πρώτες επισήμως αναγνωρισμένες τζαζ ορχήστρες στη Σοβιετική Ένωση. Γεννήθηκε στην περιοχή τής Τρανσβαϊκάλης κι έζησε τα παιδικά και νεανικά του χρόνια στο Χαρμπίν τής Ματζουρίας, όπου ίδρυσε ένα μουσικό σχήμα τζαζ με άλλους οκτώ ρώσους εμιγκρέ μουσικούς. Το 1936 μετακινήθηκαν στη Σαγκάη όπου κέρδισαν αξιοσημείωτη δημοτικότητα κι επιτυχία. Το 1947 ο Lundstrem επέστρεψε στη Σοβιετική Ένωση κι εγκαταστάθηκε στο Καζάν, όπου εργάστηκε ως βιολιστής στην όπερα και στο μπαλέτο ενώ συντηρούσε παράλληλα μια τζαζ ορχήστρα. Το 1956 η ορχήστρα αυτή μεταφέρθηκε στη Μόσχα και ο Lundstrem διορίστηκε επισήμως διευθυντής της από τις πολιτιστικές αρχές. Το 1998, μετά τον πολιτικό ανασχηματισμό, του απονεμήθηκε το Κρατικό Βραβείο τής Ρωσικής Ομοσπονδίας. Από την περίφημη ορχήστρα τού Oleg Lundstrem ακούμε εδώ έναν δίσκο ηχογραφημένο το 1983 με συνθέσεις τού Duke Ellington, του James Giouffre και του Oliver Nelson.

Ο Nikolai Kapustin (γεν. 1937), ουκρανικής καταγωγής, είναι συνθέτης και πιανίστας κλασικής μουσικής, από τους σημαντικότερους της ύστερης Σοβιετικής περιόδου, που στη δεκαετία τού ’50 απέκτησε φήμη τζαζ συνθέτη και ενορχηστρωτή. Στην πραγματικότητα, δεν προσχώρησε ποτέ στην λογική τού ελεύθερου αυτοσχεδιασμού αλλά χρησιμοποίησε εκτενώς τζαζ χρωματισμούς και ιδιώματα σε συνδυασμό με τυπικές κλασικές φόρμες δίνοντας ένα έντεχνο δείγμα συνδυασμού των δύο παραδόσεων (που έχει αναλογίες με το αμερικανικό ιδίωμα του «τρίτου ρεύματος»). Εδώ, ακούμε μία χαρακτηριστική σύνθεσή του σε αυτό το ύφος, τη σύντομη «Ραψωδία αρ. 25» για πιάνο και ορχήστρα.

Αντίστροφα από τον πρώτο δίσκο που παρουσιάζουμε εδώ, ο τελευταίος είναι ένα σπάνιο δείγμα φολκλορικών και τζαζ και συνθέσεων από ρώσους δημιουργούς τις οποίες παίζει ένα σχήμα διακεκριμένων αμερικανών μουσικών τής τζαζ. Το 1962, στο πλαίσιο των πρώτων διστακτικών πολιτιστικών ανταλλαγών, η ορχήστρα τού Benny Goodman περιόδευσε στη Σοβιετική Ένωση με τεράστια επιτυχία. Ένα από τα μέλη της ήταν ο βρετανός πιανίστας, βιμπραφωνίστας και ντράμερ Victor Feldman (1934-1987). Μετά την επιστροφή τους στις ΗΠΑ, ο Feldman θέλησε να ηχογραφήσει συνθέσεις τριών ρώσων συνθετών που «ανακάλυψε» στη διάρκεια της περιοδείας του· ο δίσκος κυκλοφόρησε το 1963 από την Äva Records με τη συμμετοχή μερικών από τους πρώτου μεγέθους μουσικούς που συμμετείχαν σ’ εκείνη τη θρυλική ορχήστρα.


Oleg Lundstrem Orchestra - In a Mellotone (1983)

1. (Πλευρά Α): C-jam Blues / Stardust / In a Mellotone (20:16)
2. (Πλευρά Β): Four Brothers / Stella by Starlight / Four Plus Two (18:52)

Nikolai Kapustin

3. Concert Rhapsody Op. 25 (10:02)

The Victor Feldman All Stars - Play the World's First Album of Soviet Jazz Themes (1963)

4. Ritual (Andre Tovmasyan) - 5:00
5. Blue Church Blues (Gennadi Goldstain) - 7:04
6. Madrigal (Gennadi Goldstain) - 6:18
7. Vic (Givi Gachechiladze) - 4:53
8. Polyushko Polye (Lev Knipper) - 3:54
9. Gennadi (Gennadi Goldstain) - 5:13

(4-6: Victor Feldman - vibes, percussion· Nat Adderley - cornet· Harold Land - tenor sax· Joe Zawinul - piano· Bob Whitlock - bass· Frank Butler - drums

7-9: Victor Feldman - piano, vibes· Carmell Jones - trumpet· Harold Land - tenor sax· Herb Ellis - guitar· Bob Whitlock - bass· Frank Butler - drums).